Problem matematyczny

3 listopada 2010 roku ponad 340 tysięcy uczniów i uczennic szkół średnich przystąpiło do opracowanego przez Centralną Komisję Egzaminacyjną egzaminu maturalnego z matematyki. Wyniki są, delikatnie mówiąc, niepokojące. Otóż próg zdawalności (30%) osiągnęło… 64% zdających. W Bydgoszczy spośród ponad 3,4 tys. maturzystów i maturzystek test oblało blisko 900 (czyli ponad ¼).

Czy przygotowany test był zbyt trudny? Było zbyt dużo zadań i zbyt mało czasu by je wszystkie rozwiązać? A może mamy w kraju 36% osób „ze skłonnościami humanistycznymi”, które predyspozycji matematycznych nigdy nie miały, nie mają i mieć nie będą, a obowiązkowa matura skutecznie utrudnia im jedynie życie i spędza sen z powiek?

Problem matematyki nie tylko na maturze, ale generalnie jako przedmiotu nauczanego w szkole jest bardziej złożony i zagmatwany niż wszystkie pozostałe problemy systemu edukacji (a jest ich od groma i jeszcze trochę) razem wzięte. Z jednej strony twórcy i twórczynie programów i priorytetów edukacyjnych doskonale zdają sobie sprawę z tego, jak ważnym przedmiotem jest matematyka, stąd choćby pomysł jej powrotu (po 25 latach) jako obowiązkowego przedmiotu na maturze. Z drugiej jednak strony są całkowicie świadomi tego, że poziom wiedzy i umiejętności matematycznych u współczesnej młodzieży jest dramatycznie niski. Co w takiej sytuacji robi MEN? Próbuje problem rozwiązać, choć (nie ma tu chyba żadnej niespodzianki…) zabiera się za to w sposób nieudolny, w pierwszej kolejności stopniowo obniżając wymagania przez okrawanie podstawy programowej. Po pierwsze – ciężko uznać obniżanie wymagań za konstruktywny i właściwy sposób rozwiązywania jakichkolwiek problemów, a po drugie stoi to niejako w sprzeczności z motywami wielkiego powrotu matematyki. Dlaczego? Wprowadzenie obowiązkowej matury z matematyki ma w jakimś stopniu przyczynić się do zainteresowania studiami technicznymi, na które wybiera się coraz mniej osób (stąd również pomysły takie jak np. kierunki zamawiane, na których studiowanie łączy się ze specjalnym systemem stypendialnym). Jednak czy obniżanie wymagań zmotywuje młodzież do studiowania kierunków ścisłych, skoro aby móc zacząć takie studia poświęcić trzeba często całe wakacje (a czasem i tego nie wystarczy!) na poznanie wręcz elementarnych zasad matematyki (których nie poznaje się nawet w klasach realizujących rozszerzony program nauczania tego przedmiotu), bez znajomości których po prostu nie da się prowadzić zajęć na pierwszym roku studiów? I skoro uznajemy, że matematyka jest szalenie ważna i że potrzebna jest obowiązkowa matura z matematyki, to jaki jest sens przeprowadzania tego egzaminu na tak żałośnie niskim poziomie, który wiedzy i umiejętności matematycznych w najmniejszym stopniu nie sprawdza? Tym sposobem robimy przecież jeden krok do przodu, a dwa do tyłu…

Problem z matematyką tkwi jednak głębiej. Nie chodzi tylko o to, czego od uczniów i uczennic wymagamy i w jaki sposób ich wiedzę i umiejętności weryfikujemy. Największym problemem jest samo podejście do tego przedmiotu. Szkoła każe wiedzieć, a nie naucza. Zasypuje tysiącem wzorów i algorytmów zamiast tłumaczyć dlaczego i po co, zamiast uczyć logicznego myślenia oraz praktycznego zastosowania matematyki. Najgorsze jest jednak wpajanie uczniom i uczennicom (inna sprawa, że niestety częściej uczennicom…), że ich ewentualne problemy z matematyką wynikają z braku odpowiednich predyspozycji. Że jak ktoś jest „humanistą” to nie ma bata ani sposobu, żeby matematyki się nauczył i ją zrozumiał. I często nauczyciele i nauczycielki uczący w klasach „humanistycznych” mają takie właśnie podejście – „jesteście humanistami i tak tego nie zrozumiecie, nie będę Wam więc tego po dziesięć razy tłumaczyć. Wykujcie się wzorów, zapamiętajcie, że to zawsze robi się tak, tak i potem tak. I tak Wam się to w życiu nie przyda”. A właśnie trzeba tłumaczyć po dziesięć, nawet po dwadzieścia razy (choć inna sprawa to że często dużo materiału a mało godzin lekcyjnych niestety nie pozwala na zatrzymywanie się nad problematycznymi dla danej klasy tematami; brak możliwości elastycznego i indywidualnego dobierania i realizowania programu to również wielki problem)! I właśnie, że wiedza ma nam się w życiu przydać i z pewnością się przyda! Matematyki trzeba uczyć tak, żebyśmy wiedzieli gdzie i w jakiej sytuacji możemy dane twierdzenie wykorzystać! I to, że uczniowie i uczennice są „humanist(k)ami” nie zwalnia ich od umiejętności logicznego myślenia, którego nauczyć ma właśnie matematyka!

Stabilność programowa i określenie jasnych wymagań, które nie będą się zmieniały co dwa czy trzy lata to jedno. Przede wszystkim jednak trzeba uczniów i uczennice motywować do systematycznej pracy, która potrzebna jest przy nauce każdego przedmiotu, ale matematyki szczególnie. Nie można wpajać im, że pewni ludzie po prostu nigdy nie nauczą się matematyki. Nie można obniżać wymagań. Nie można też zabijać naszej wrodzonej ciekawości świata przez bombardowanie dziesiątkami wzorów bez podawania ich praktycznego zastosowania i generalnie bez tłumaczenia skąd, jak i dlaczego. Matematyka ma nam przecież pomóc zrozumieć świat! Ważnie jest również aby nie tworzyć atmosfery końca świata i generalnej paniki w związku z obowiązkową maturą z matematyki. To nie jest narzędzie ucisku „humanistów” (cokolwiek się za tym słowem kryje), bo nikt nie jest zwolniony od logicznego myślenia. A matura powinna być (i miejmy nadzieję, że będzie) skonstruowana tak, aby sprawdzała właśnie wiedzę z jednej strony, ale umiejętność rozumowania przede wszystkim. Trudności i wątpliwości dotyczące samego skonstruowania testu, jaki i również same jego wyniki świadczą o tym, że o takim rozumieniu matematyki chyba się niestety zapomniało…

Niemniej trzymam mocno kciuki za tegorocznych maturzystów i maturzystki. Nie dajcie sobie wmówić, że matematyka to nauka tylko dla wybranych. Pracujcie systematycznie, ale przede wszystkim uwierzcie w siebie i swoją inteligencję, dzięki której królowa nauk okaże się wcale nie taka straszna.

Marta Megger